اندوکاردیت باکتریایی چیست؟ (التهاب درون‌شامه قلب)

اندوکاردیت که اندوکاردیت عفونی یا التهاب درون‌شامه قلب نیز نامیده می­شود عفونت و التهابی مربوط به دریچه­ های قلب و پوشش درونی حفره­ های آن است که اندوکاردیوم نامیده می­شود.

اندوکاردیت هنگامی که ارگانیزم­ های عفونی مانند باکتری­ ها یا قارچ­ ها وارد جریان خون شده و در قلب جای می­ گیرند رخ می­دهد. این ارگانیز­م­ ها در اغلب موارد از نوع باکتری­ های استرپتوکوکی (استرپ)، استافیلوکوکی (استاف) یا گونه­ هایی از باکتری هستند که به طور معمول بر روی سطوح بدن زندگی می­کنند.

ارگانیزم عفونت ­زا از طریق یک ترک پوستی ایجاد­شده بوسیلۀ یک اختلال یا جراحت پوستی، یک عمل پزشکی یا دندانپزشکی و یا یک خراش پوستی ناشی از آمپول به ویژه در میان مصرف­کنندگان دارو­هایی که به داخل ورید تزریق می­گردند وارد جریان خون می­شود.

علت اندوکاردیت

• اندوکاردیت به علت رشد باکتری­ها بر روی یکی از دریچه­های قلب به وجود می­آید که منجر به ایجاد توده­ای عفونی می­شود که نام «رشد گیاهی» را به خود می­گیرد.
• عفونت ممکن است در طی دوره­های کوتاهی از حضور باکتری در جریان خون، مثلا پس از عمل دندانپزشکی، کولونوسکوپی و دیگر اعمال جراحی مشابه به وجود آید.

انواع التهاب درون‌شامه قلب

آسیب قلبی ایجاد­شده بوسیلۀ اندوکاردیت با توجه به قدرت تهاجم و عفونی­بودن میکروب عفونت­زا ممکن است حاد و شدید (اندوکاردیت حاد) یا ملایم و با شدت کمتری (اندوکاردیت نیمه­ حاد) باشد.

اندوکاردیت حاد:

اندوکاردیت حاد در اغلب موارد هنگامی رخ می­دهد که یک گونۀ تهاجمی باکتری پوستی و به ویژه یک استافیلوکوکوس وارد جریان خون می­شود و به یک دریچۀ قلب حمله می­کند. معمولا این دریچۀ قلبی عفونی پیش از حمله کارکرد عادی خود را داشته است. وقتی باکتری استافیلوکوکوس شروع به تکثیر در درون قلب می­کند ممکن است دسته­های کوچکی از باکتری­ها به نام آمبولی عفونی را به درون جریان خون بفرستند. آمبولی عفونی وارد دیگر اندام­ها به ویژه کلیه­ها، شش­ها و مغز می­شود. مصرف­کنندگان داروهای درون­وریدی در خطر بسیار بالایی نسبت به اندوکاردیت حاد قرار دارند زیرا جراحات فراوان ایجاد­شده بوسیلۀ آمپول فرصت­های بسیاری را در اختیار باکتری­های استافیلوکوک برای ورود به خون از طریق پوست آسیب­دیده قرار می­دهند. لوازم تزریق دارویی کثیف این خطر را افزایش می­دهند.

اندوکاردیت نیمه­ حاد

این شکل از اندوکاردیت در اغلب مورد بوسیلۀ یکی از گروه­های ویریدانز استرپتوکوکی (استرپتوکوکوس سانگوئیز، موتانز، میتیس یا میلری) ایجاد می­شود که معمولا در دهان و گلو زندگی می­کنند. استرپتوکوکوس بوویس یا استرپتوکوکوس ایکواینوس نیز می­توانند باعث ایجاد اندوکاردیت نیمه­حاد، در بیمارانی که دچار مشکلی معده و روده مانند دیورتیکول یا سرطان کولون هستند، گردد.

اندوکاردیت نیمه­ حاد معمولا دریچه­ های قلبی که حالت عادی ندارند مانند دریچه­ های باریک ­­شده یا منفذ­دار را درگیر می­کند. اندوکاردیت باکتریایی نیمه­ حاد اغلب باعث ایجاد علائم غیر اختصاصی می­شود که می­توانند هفته­ های بسیار پیش از آنکه تشخیصی صورت پذیرد باقی بمانند.

چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا به اندوکاردیت عفونی هستند؟

مردان اغلب بیش از زنان دچار اندوکاردیت می­شوند و این بیماری در میان کسانی که یک یا تعداد بیشتری از عوامل ریسک زیر را دارند معمول ­تر است:

❌یک ناهنجاری ارثی (مادرزادی) قلب یا یک دریچۀ قلب یا پایین ­افتادگی دریچه ی میترال همراه با برگشت خون آن

❌یک دریچۀ قلب آسیب­ دیده از تب رماتیسمی یا ضخیم­ شدن دریچه با بالا رفتن سن همراه با ته­ نشست­ های کلسیم

❌یک دستگاه کار­گذاشته شده در قلب (سیم ضربان­ساز، دریچۀ قلب مصنوعی)

❌سابقه­ ای در استفاده از دارو­های درون­ وریدی

مشکلات قلبی که بتوانند ریسک اندوکاردیت را افزایش دهند در میان 20 تا 40 درصد از بیمارانی که دریچه­ های قلب مصنوعی ندارند و آن هایی که از دارو­های درون­ وریدی استفاده نمی­کنند شناسایی نمی شونیمه حاد دارای علائد. در 10 تا 20 درصد بیماران مبتلا به اندوکاردیت که دریچه ­های قلب مصنوعی دارند عفونت­ های موجود در طی 60 روز پس از عمل جراحی دریچه اغلب بوسیله ی یک استافیلوکوکوس ایجاد شده اند.

مقاله پیشنهادی دکتر آرزو خسروی: قرص ها و داروهایی که برای قلب ضرر دارند.

علائم اندوکاردیت

اندوکاردیت حاد و اندوکاردیت نیمه حاد هر کدام دارای علائمی هستند که در قسمت زیر نام برده شده اند.

علائم اندوکاردیت حاد

پرسش از دکتر نوبت دهی تلفنی

• تب بالا
• درد قفسه ی سینه
• تنگی نفس
• سرفه
• خستگی شدید

علائم اندوکاردیت نیمه­ حاد

• تب با درجۀ پایین
• لرز
• تعریق شبانه
• درد ماهیچه­ ها و مفاصل
• یک احساس خستگی مزمن
• سردرد
• تنگی نفس
• کمی اشتهاء
• کاهش وزن
• برجستگی­ های کوچک و نازک روی انگشتان دست و پا
• مویرگ­ های خونی پاره­ شده در سفیدی چشمان، سقف دهان، داخل گونه­ ها، روی سینه یا روی انگشتان دست و پا

تشخیص اندوکاردیت

متخصص قلب و عروق سابقۀ پزشکی شما را با توجهی خاص به عوامل خطر بالقوه برای اندوکاردیت از جمله بیماری قلبی ارثی، تب روماتیسمی، دریچه ی قلب مصنوعی یا یک ضربان­ساز، سابقه­ای مربوط به استفاده از دارو­های درون­وریدی و سابقه­ای از بیماری مزمن مورد بررسی قرار می­دهد. دکترتان همچنین سؤال خواهد کرد که آیا هرگز به شما گفته شده است که مشکلی قلبی دارید یا اینکه اخیرا هیچ عمل جراحی پزشکی یا دندانپزشکی داشته­اید که در طی آن ها یا بعد از آن ها باکتری­ها فرصتی برای وارد­شدن به جریان خون­تان داشته باشند (مواردی مانند جرم­گیری دندان، عمل جراحی لثه، تمیز­کاری حرفه­ای دندان­ها، برونکوسکوپی، تست­های تشخیصی معین عمل دستگاه ادراری-تناسلی، کولونوسکوپی).

دکترتان شما را معاینه و تب را اندازه­گیری خواهد کرد و علائم پوستی اندوکاردیت (خونریزی اندک زیر پوستی و برجستگی­های نازک روی انگشتان دست و پا) و یک مشکل قلبی که آسیب دریچۀ قلب بالقوه را نشان می­دهد را مورد بررسی قرار خواهد داد. تست­های اضافی شامل موارد زیر می­شوند:

کشت­ های خونی:

در این تست­ ها چندین نمونه ی خونی در طی یک دوره ی 24 ساعته گرفته خواهند شد. این نمونه ­های خونی به شیشه­ های کشت که حاوی مواد مغذی برای کمک به رشد باکتریایی هستند اضافه خواهند شد. اگر باکتری­ های زنده ­ای در جریان خون شما موجود باشند در این صورت در درون شیشه­ های کشت در آزمایشگاه رشد خواهند کرد. در هنگام رشد باکتری­ ها گونه ­های خاص  تشخیص داده می شوند و این موارد می­تواند برای حساسیتشان نسبت به انواع مختلف آنتی­ بیوتیک­ ها مورد بررسی قرار گیرند. نتایج این تست به پزشک شما کمک خواهد کرد تا آنتی بیوتیک برای عفونت قلب که به بهترین شکل به درمان اندوکاردیت کمک خواهد را انتخاب کند.

اکوکاردیوگرافی

در این تست امواج صوتی برای به دست آوردن طرح کلی قلب، حفره ­های قلبی و دریچه­ های قلب مورد استفاده قرار می ­گیرند. دکتر آرو خسروی با استفاده از اکوکاردیوگرافی می­تواند رشد­های غیر معمول که حاوی ارگانیزم­ های عفونی (رویش ­های گیاهی) درون قلب هستند را مورد بررسی قرار دهد.

او همچنین می­تواند به جستجوی دمل­ های چرکی داخل قلب و نشانه­ های آسیب به دریچه­ های قلب طبیعی یا مصنوعی بپردازد. بهترین نوع اکوکاردیوگرافی برای ارزیابی دریچه ­های قلب اکوکاردیوگرافی از راه مری است که در آن یک لوله در درون دهان و مری شما قرار می­ گیرد و تصویربرداری از قلب را درست از عقب آن ممکن می­ سازد. این تست در صورتی می­ تواند پیشنهاد شود که تشخیص پس از اکوکاردیوگرافی مرسوم هنوز قطعی نباشد. اکوکاردیوگرافی از طریق مری همچنین تست خیلی بهتری برای ارزیابی دریچه ­های قلب مصنوعی است.

تست­ های سرم ­شناختی:

این تست ها، تست­ های خونی برای دستیابی به شواهد افزایش فعالیت سیستم ایمنی که نشانه ­ای از عفونت است هستند. که می­توانند زمانی که کشت­ های خونی رشد باکتریایی را نشان نمی­دهند مفید باشند.

پروفیلاکسی اندوکاردیت (پیشگیری از آندوکاردیت)

اگر به خاطر یک دریچۀ قلبی آسیب­دیده یا دیگر مشکلات پزشکی در خطر ابتلا به اندوکاردیت قرار دارید این موضوع را با دکتر خودتان در میان بگذارید. دکتر شما برای پیشگیری از اندوکاردیت می­تواند پیش از آنکه هیچگونه عمل پزشکی یا دندانپزشکی داشته باشید که در آنها باکتری­ها شانسی برای ورود به خون­تان داشته باشند آنتی­بیوتیک­هایی را برای­تان تجویز کنند. که به آن ها آنتی­بیوتیک­های پیشگیری­کننده می­ گویند.

آنتی ی­بیوتیک­ های پیشگیری­ کننده معمولا به افراد دارای دریچه­ های مصنوعی، افرادی که در گذشته مبتلا به اندوکاردیت بوده ­اند و افرادی که تحت شرایط پر­خطر قرار دارند داده می­شوند. اغلب افراد مبتلا به پایین­ا فتادگی دریچه ی میترال و دیگر ناهنجاری­ های خفیف ساختار قلب نیازی به دریافت آنتی­ بیوتیک ­ها پیش از اعمال جراحی پزشکی و دندانپزشکی ندارند.

به طور کلی، آنتی بیوتیک ها یک تا دو ساعت قبل از یک عمل جراحی پر­خطر و تا هشت ساعت پس از آن داده می­ شوند. پیش از یک عمل جراحی دندانپزشکی، یک شست شوی دهانی ضد عفونی­ کننده نیز می­تواند انجام شود، به ویژه اگر ماده ی  شستشو­ دهنده حاوی کلروهیگزیدین یا پوویدون-یودین باشد.

شما همچنین می­توانید با اجتناب از تزریق وریدی از اندوکاردیت جلوگیری کنید.

درمان اندوکاردیت (التهاب درون شامه قلب)

مدت و شدت درمان بر شدت عفونت و نوع ارگانیزم باکتریایی مسئول عفونت مبتنی است.

درمان آنتی‌بیوتیکی برای درمان اندوکاردیت عفونی 

درمان اصلی شامل ارائه ی آنتی ­بیوتیک ­های تهاجمی که عموما به صورت درون ­وریدی تزریق می­شوند معمولا برای 4 تا 6 هفته می­شود.

عمل جراحی

در مواردی که دریچه به شدت به واسطه ی عفونت اندوکاردیت آسیب دیده که منجر به کارکرد غیر معمول دریچه شده است جایگزین ساختن دریچه با عمل جراحی مورد نیاز باشد.

دکتر آرزو خسروی متخصص قلب و عروق