عوارض پرتو درمانی بر قلب + راه های پیشگیری

عوارض پرتو درمانی می تواند شامل حمله قلبی، نارسایی قلبی و آریتمی (ضربان غیر عادی قلب) شود. دارو های شیمی درمانی قدیمی و جدید می توانند به قلب و عروق خونی محیطی آسیب رسانده و همچنین سبب ایجاد مشکلاتی در انعقاد خون یا چربی های آن شوند. برخی اثرات قلبی عروقی جدی در هنگام درمان توسط شیمی درمانی بروز داده و دیگر موارد مدت ها پس از درمان سرطان پدیدار می شوند.

عوامل بروز مشکلات قلبی در اثر پرتو درمانی

درمان های سرطان از جمله انواع مشخصی از شیمی درمانی یا پرتو درمانی می توانند سبب بروز مشکلات قلبی شوند.

شیمی درمانی

مشکلات قلبی اغلب با مجموع مقدار داروی شیمی درمانی داده شده و یا درمان به وسیله چندین نوع از آن دارو ها ارتباط دارند. دارو های شیمی درمانی می توانند سبب آسیب های قلبی شوند. از جمله دارو ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

دارو های آنتراسیکلین از جمله دوکسوروبیسین (آدریامایسین)، دانوروبیسین (سروبیدین، دانومایسین) و اپی روبیسین (فارموروبیسین)

سیس پلاتین

کاربوپلاتین (پاراپلاتین و پاراپلاتین AQ)

پاکلیتاکسیل (تاکسول)

سیکلوفسفامید (پروسیتوکس)

هرسپتین (تراستومازوب)

مطلب مرتبط: درباره اثرات قلبی تراستومازوب بیشتر بدانید!

پرتو درمانی

این موضوع به مقدار مجموع تشعشعات تابیده شده به قفسه سینه و همچنین مقدار بافتی از قلب بستگی دارد که در منطقه درمان قرار گرفته است.

مشکلات قلبی مرتبط با پرتو درمانی به دلیل تغییرات در متد های درمانی و همچنین مقادیر تشعشعات در گذشته رواج کمتری داشتند.

سن

افراد جوان و مسن (افراد دارای سن 60 سال یا بیشتر، کودکان و زنان با سن کم) از نظر ابتلا به مشکلات قلبی در معرض خطر بالا تری قرار دارند. همچنین، در این افراد هر چه سن در زمان دریافت درمان پایین تر باشد خطر ابتلا بالا تر است.

بیماری قلبی

افراد دارای سابقه بیماری قلبی از نظر ابتلا به مشکلات قلبی ایجاد شده توسط درمان های سرطان در معرض خطر بالا تری قرار دارند.

دیگر دارو ها

درمان به وسیله دیگر دارو ها نیز می تواند قلب را تحت تاثیر قرار داده و خطر ابتلا به مشکلات قلبی را افزایش دهد.

دیگر عوامل

دیگر عواملی که می توانند خطر ابتلا به مشکلات قلبی ناشی از شیمی درمانی یا پرتو درمانی را افزایش دهند شامل موارد زیر می شوند:

• چاقی
• فشار خون بالا
• دیابت
• سابقه خانوادگی مشکلات قلبی، فشار خون بالا یا دیابت
• مصرف سیگار
• سبک زندگی غیر فعال
• مصرف یک رژیم غذایی سرشار از چربی
• یائسگی زود هنگام

انواع مشکلات قلبی که ممکن است با پرتو درمانی ایجاد شود

شیمی درمانی و پرتو درمانی می توانند سبب بروز مشکلاتی شوند که عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار داده و ضربان هایی غیر عادی (آریتمی) ایجاد کنند. انواع مشکلات قلبی که امکان بروز آن ها وجود دارند شامل موارد زیر هستند:

• کاردیومیوپاتی و نارسایی احتقانی قلب که به قلب آسیب رسانده، آن را تضعیف کرده و بر عملکرد پمپاژ خون تاثیر می گذارد.
• آسیب دریچه قلب که سبب تنگی یا گشادی دریچه قلب می گردد.
• بیماری شریان کرونری (سخت شدن یا تنگی شریان های کرونری)
• پری کاردیت (التهاب پری کاردیوم)
• فیبروز پری کاردیال (سخت شدن یا ایجاد بافت اسکار (جای زخم) بر روی پری کاردیوم)
• افیوژن پری کاردیال (تجمع غیر عادی مایعات در پری کاردیوم)
• بیماری شریان کاروتید (سختی و تنگی شریان های گردن)

علائم بروز مشکلات قلبی

علائم مشکلات قلبی بسته به نوع مشکل می توانند بسیار متغییر باشند. امکان دارد، مشکلات قلبی خفیف تا متوسط هیچگونه علامتی ایجاد نکنند. در این موارد مشکل تنها با انجام آزمایش های تشخیصی شناسایی می شود.

علائم مشکلات قلبی شامل موارد زیر می شوند:

• تنگی نفس

• گیجی یا احساس سبکی در سر

• خستگی شدیدی که مانع ورزش کردن یا بازی کردن به صورت عادی می شود

• درد قفسه سینه ای که مانند یک فشار قوی یا حس پر بودن احساس شده و از بازو، چانه و صورت نیز منتشر می شود

• تعریق، حالت تهوع یا تنگی نفس به همراه درد قفسه سینه

• درد شدید در مرکز یا سمت چپ قفسه سینه (اغلب با تنفس عمیق بدتر می شود)

• بازه های تپش شدید قلب یا احساس ضربان غیر عادی

• کم اشتهایی

• تورم پا، مچ آن و شکم

• سرفه و خس خس سینه که رفع نمی شود

در صورتی که علائم بدتر شده و یا از بین نمی روند بدون منتظر ماندن برای ملاقات بعدی، آن ها را به پزشک یا تیم مراقبت سلامت خود گزارش دهید.

تشخیص عوارض پرتو درمانی بر قلب

قبل از شروع درمان سرطان، امکان دارد تیم مراقبت درمان آزمایش هایی را جهت بررسی قلب انجام دهند. جهت بررسی هر گونه تغییر، آزمایش ها در حین و پس از درمان تکرار می شوند. این آزمایش ها می توانند شامل موارد زیر باشند:

• آزمایش نوار قلب جهت بررسی میزان تپش و ریتم قلب

•  آزمایش اکو قلب  جهت بررسی عضله قلب و نحوه تپش آن

• آزمایش اسکن هسته ای قلب جهت بررسی حرکت قلب و نحوه پمپاژ خون توسط آن به سرتاسر بدن

• آزمایش خون جهت اندازه گیری مواد شیمیایی از جمله الکترولیت ها

• تست استرس اکو برای نشان دادن اینکه قلب در حین ورزش کردن و در هنگام تپش سریع تر چگونه عملکردی دارد.

استرس اکو چیست

پیشگیری از بیماری قلبی

تیم مراقبت سلامت جهت پیشگیری از بروز آسیب قلبی، افراد در معرض خطر را با دقت بررسی می کند. هنگامی که فرد درمان های سرطانی را دریافت می کند که می توانند به قلب آسیب برسانند، این تیم جهت پایش و بررسی قلب از آزمایش هایی استفاده می کند. در صورتی که پزشک تصور کند امکان آسیب دیدن قلب وجود دارد، مقدار دارو یا پرتو ها را کاهش داده و یا جهت پیشگیری از آسیب بیشتر درمان را به طور کامل متوقف می کنند.

گاهی اوقات یک دارو همانند دکسرازوکسان (زینکارد) جهت محافظت از قلب قبل از شیمی درمانی داده می شود.

همزمان با افزایش سن، خطر ابتلا به برخی از انواع بیماری های قلبی افزایش می یابد. از جمله این موارد می توان به حمله قلبی و سخت شدن شریان ها اشاره کرد. عواملی که می توانند خطر ابتلا به مشکلات قلبی را افزایش دهند شامل مصرف سیگار، دارو ها، رژیم غذایی سرشار از چربی، ورزش نکردن و عدم برخورداری از وزنی مناسب می شوند. بیماری هایی که خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می دهند شامل دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالای خون می شوند.

می توان با انجام موارد زیر خطر ابتلا به مشکلات قلبی را کاهش داد:

• عدم مصرف سیگار یا ترک آن
• دستیابی به وزنی مناسب و سالم و حفظ آن
• مصرف یک رژیم غذایی سالم و محدود کردن چربی ها در رژیم غذایی
• ورزش منظم و متداول

مدیریت مشکلات قلبی

در صورتی که فرد درمان های سرطانی را دریافت کرده است که می توانند به قلب آسیب برسانند، او می تواند جهت درمان و ارزیابی بیشتر با یک متخصص قلب مشورت کند.

برخی مشکلات قلبی توسط دارو ها درمان می شوند. در صورتی که یک دریچه قلب در حین درمان آسیب دیده باشد، امکان دارد جهت تعویض آن به جراحی نیاز باشد. احتمال دارد، بیماری شریان های کرونری در نهایت جهت درمان نیازمند جراحی (آنژیوپلاستی یا بای پس) باشد. اکسیژن درمانی نیز می توند برای تنگی های شدید تنفسی داده شود.

زندگی پس از پرتو درمانی

در صورتی که درمانی مانند شیمی درمانی یا پرتو درمانی قفسه سینه سبب آسیب دیدن قلب شود، فرد باید اقداماتی را جهت محافظت از قلب خود در ادامه زندگی خود انجام دهد.

برخی شرایط از جمله بارداری یا بیماری همراه با تب بالا می توانند فشار مضاعفی بر قلب وارد کنند. برخی دارو ها از جمله کوکائین، قرص های لاغری، افدرین و دارو های ارتقا دهنده عملکرد بدن می توانند فشار وارد شده بر قلب را افزایش داده و نحوه عملکرد قلب را بدتر کنند.

در صورتی که یک دریچه قلبی آسیب دیده باشد، امکان دارد قبل از انجام فرایند های دندانپزشکی یا دیگر فرایند های پزشکی تهاجمی یک داروی آنتی بیوتیک به بیمار داده شود. این کار سبب پیشگیری از بروز عفونت های شدید قلبی (اندوکاردیت) می شود. با وارد شدن یک باکتری به جریان خون در حین انجام فرایند این عفونت ها به وجود می آیند.

پیشنهاد میکنیم مطلب اندوکاردیت را حتماً مطالعه کنید!

پیگیری عوارض پرتو درمانی بر قلب

تمامی افرادی که به دلیل سرطان درمان می شوند نیاز به پیگیری های متداول دارند. تیم مراقبت سلامت بر اساس نوع سرطان، نحوه درمان آن و نیاز های فرد یک برنامه پیگیری برای او تهیه می کند.

پیگیری می تواند شامل یک معاینه فیزیکی و یک یا بیش از یک آزمایش عملکرد قلبی باشد که از جمله  آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اسکن هسته ای (پرفیوژن)  قلب

اکوکاردیوگرافی (اکو) : برای اطلاع از نحوه انجام آزمایش اکو قلب در مطب دکتر آرزو خسروی کلیک کنید.

ECG یا نوار قلب : برای اینکه بدانید آزمایش نوار قلب چه چیزی را نشان میدهد از یان لینک استفاده کنید.